Cholesterol - bajka o dobrym i złym bracie

Jedna krew

Cholesterol to tłuszcz (a dokładniej steryd), który pełni bardzo ważne funkcje w organizmie - znajduje się on w każdej komórce ludzkiego ciała. Z niego powstają hormony płciowe, hormony kory nadnerczy i kwasy żółciowe. Pod wpływem promieni słonecznych cholesterol zamienia się w niezbędną nam witaminę D. Jego brak wywołuje podatność na infekcje oraz choroby nowotworowe, ale nie ma się specjalnie czym martwić. Po pierwsze cholesterol produkuje wątroba, a po drugie występuje on w wielu spożywanych codziennie produktach. Na ogól przyjmujemy go aż za dużo. Ze względu na rolę jaką odgrywa we krwi rozróżniamy cholesterol „zły” (oznaczany symbolem LDL od angielskich słów low density lipoproteins) oraz „dobry” (oznaczany symbolem HDL od: high density lipoproteins). Czym różnią się od siebie LDL i HDL?

LDL – brat zły

Najbardziej szkodliwy cholesterol LDL najłatwiej i najszybciej przenika do ścian tętnic, aby tam ulec utlenieniu. Osadzanie się go w ściankach naczyń krwionośnych powoduje ich zwężanie. Przepływ krwi przez takie tętnice jest utrudniony. Może dochodzić też do zupełnego ich zatkania...Na tym właśnie polega miażdżyca. Jeśli odkładająca w naczyniu wieńcowym (dostarczającym krew do serca) tak zwana blaszka miażdżycowa (np. pod wpływem stresu) pęknie i stając w poprzek, zatka światło naczynia, dochodzi do martwicy. To nic innego jak zawał - jedna z głównych przyczyn śmierci w Polsce. Bardzo podobny mechanizm powoduje udary mózgu. Natomiast wywołane zwężaniem się naczyń krwionośnych długotrwałe niedokrwienie mózgu oznacza zmiany psychiczne czyli sklerozę. Jednym słowem cholesterol i miażdżyca są jednym z największych problemów współczesnego człowieka.

HDL - brat dobry

Podczas gdy przyjmowany w nadmiernych ilościach cholesterol LDL przykleja się do ścianek tętnic, zapychając je powoli, ale skutecznie, cholesterol HDL działa dokładnie w przeciwnym kierunku. Lipoproteiny, które go zawierają, transportują cholesterol z tętnic do wątroby. Tam jest przerabiany na kwasy żółciowe. Dlatego im niższy poziom cholesterolu HDL a wyższy LDL, tym większe jest ryzyko zawału serca czy wylewu. Jak dochodzi do takiej sytuacji? Sposobów na zaburzenie równowagi poziomu cholesterolu jest wiele i na ogół są one bardzo przyjemne. Dlatego też tylu ludzi cierpi na miażdżycę.


Za siedmioma krajami

O tym, że cholesterol (a właściwie jego nadmiar) wywołuje miażdżycę wiadomo od ponad stu lat, kiedy przeprowadzono eksperymenty na królikach karmionych cholesterolem. Jednak znacznie później jednoznacznie udowodniono, że jego wysoki poziom zwiększa ryzyko zawału. Stało się to (między innymi) dzięki tzw. Badaniu Siedmiu Krajów (Seven Country Study), które objęło: Włochy Grecję, Holandię, Finlandię, USA, Jugosławię i Japonię. W tym eksperymencie sprawdzano, jaki wpływ na poziom cholesterolu oraz liczbę zawałów ma odżywianie. Wyszło wtedy na jaw, że im większe spożycie tłuszczy nasyconych (głównie zwierzęcych, które częściej jedzą Holendrzy, Amerykanie i Finowie) tym wyższy poziom cholesterolu i więcej zawałów. Za to Włosi, Grecy, Jugosłowianie i Japończycy, którzy jedli zdecydowanie mniej tłuszczy nasyconych, rzadziej zapadali na zawały i mieli niższy poziom cholesterolu. Nie ma wątpliwości, że istotna jest tu dieta, a nie jakieś „narodowe” skłonności czy geny. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że Japończycy, którzy zamieszkali w USA i zamerykanizowali się również pod względem nawyków żywieniowych, zaczęli chorować na miażdżycę tak samo, jak inni Amerykanie.

Drugim badaniem, które pomogło poznać miażdżycę była obserwacja miasteczka Framingham. W momencie rozpoczęcia eksperymentu liczyło ono 30 000 mieszkańców. Co parę lat badano WSZYSTKICH mieszkańców Framingham i rejestrowano przyczyny zgonów. W ten sposób udało się ustalić, co zwiększa ryzyko zawału. Głównymi jego przyczynami są: palenie papierosów, niska aktywność ruchowa, nadwaga, cukrzyca i oczywiście wysoki poziom cholesterolu.

Walcz ze złym

Miażdżyca to choroba, która może się cofnąć, jeśli zmieni się złe nawyki. Po pierwsze trzeba zrezygnować z diety zawierającej dużo tłuszczy zwierzęcych na rzecz śródziemnomorskiej (wśród 7 badanych krajów, te nadmorskie: Japonia, Włoch i Jugosławia były zdecydowanie zdrowsze), w której częstym gościem na stołach są ryby i oliwa z oliwek. Należy więc ograniczyć spożycie jajek (do jednego w tygodniu) tłustego mleka, masła , tłustego mięsa i wędliny, smażonych dań (zwłaszcza na tłuszczach zwierzęcych), tłustych wyrobów cukierniczych, żółtych i topionych serów oraz białego pieczywa.

Zamiast wyżej wymienionych (a jest to niestety niemal w 100% lista ulubionych przez Polaków produktów) należy jeść rzeczy zawierające dużo błonnika (płatki zbożowe, kasze, ciemne pieczywo) owoce i warzywa. Sięgając po mleko czy mięso trzeba zwracać uwagę na to, aby były chude, poleca się więc: kurczaka czy polędwicę, odtłuszczone mleko i margarynę zamiast masła.

Korzystny wpływ na poziom cholesterolu mają nienasycone kwasy tłuszczowe. Występują one w tłuszczach roślinnych (zwłaszcza w oliwie z oliwek) i rybach. Dobrze przyrządzona ryba potrafi dać tyle samo kulinarnych przyjemności, co niezbyt zdrowa sztuka tłustego mięsa.

Bardzo ważny jest tłuszcz na którym smażone są potrawy. Do smażenia nie nadaje się olej kukurydziany, słonecznikowy i sojowy. Można je za to stosować do surówek i sałatek - potraw przygotowywanych na zimno. Do smażenia lepsze są oleje oliwkowe i rzepakowe, które pod wpływem wysokiej temperatury nie ulegają utlenianiu. Jednak nie ma się co oszukiwać – ludzie cierpiący na miażdżycę powinni w ogóle unikać smażonych potraw. Zamiast smażyć lepiej gotować, dusić i piec – najlepiej na ruszcie lub w folii z minimalnym dodatkiem tłuszczu.


Pomóż dobremu

Gdy udaje się nam unikać otyłości, kiedy uprawiamy sport, pomagamy organizmowi utrzymać właściwy poziom dobrego cholesterolu HDL. Poza tym ważne jest zaopatrywanie się w witaminy E, C i beta karoten, ponieważ chronią one cholesterol przed utlenianiem. Znajdziemy je w owocach i warzywach, razowym pieczywie oraz płatkach owsianych. W wypadku miażdżycy prawdziwe jest stwierdzenie, że nigdy nie jest za późno. W badaniu Lifestyle Heart Trial udowodniono, że zastosowanie diety (drastycznie) ograniczającej ilości tłuszczu i cholesterolu, rzucenie palenia, (nienadmierny) wysiłek fizyczny i kontrolowanie stresu przynosiło poprawę w wypadkach nawet ciężkiej miażdżycy już po roku! Wiedzą o tym mieszkańcy USA i krajów Europy Zachodniej, gdzie zmiany w diecie zaprocentowały spadkiem zgonów spowodowanych niedokrwieniem serca. Niestety w Europie Wschodniej, jak dotąd, jest odwrotnie. Pora to zmienić i ograniczyć zgubny wpływ złego brata w naszej krwi.