Zasłużeni dawcy przeszczepu

Tytuł „Zasłużony Dawca Przeszczepu” przysługuje Dawcy Przeszczepu, który oddał szpik lub inne regenerujące się komórki i tkanki więcej niż raz oraz dawcy narządu, nadawany jest przez ministra zdrowia na wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji "Poltransplant". Jednorazowemu dawcy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek przysługuje tytuł „Dawca Przeszczepu”.

"Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu” i "Dawcy Przeszczepu" przysługują uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej., zaś "Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu" przysługuje dodatkowo bezpłatne, do wysokości limitu, zaopatrzenie w leki objęte wykazami, do których zaliczamy m.in. preparaty witaminowe.

Nerki głównie od zmarłych

Od dawców żywych mogą być pobierane nerki i fragment wątroby oraz regenerujące się komórki i szpik. Odsetek pobrań od żywych dawców nerek jest stosunkowo niewielki w Polsce i stanowi zaledwie 2% transplantacji, co w porównaniu do światowych statystyk plasujących się na poziomie 45% stanowi znikomy odsetek.

W Polsce organy pobierane od dawców zmarłych odgrywają kluczową rolę w ratowaniu ludzkiego życia, lecz narządy pobrane od dawców żywych stanowią optymalne rozwiązanie, które w przypadku przeszczepienia nerek uznawane jest za najlepszą metodę leczenia schyłkowej niewydolności nerek. Polskie ustawodawstwo zezwala na przeszczepienie narządów od osób spokrewnionych tj. krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub związanych emocjonalnie tj. osoby przysposobionej czy małżonka. Istnieje również możliwość przeszczepienia na rzecz innej osoby, jeśli uzasadniają to szczególne względy osobiste. W tym ostatnim przypadku jednakże wymagana jest zgoda sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobyt dawcy, wydana w postępowaniu nieprocesowym, po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po zapoznaniu się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej, nie dotyczy to jednak pobrania szpiku i innych regenerujących się komórek lub tkanek. Postępowanie to jest wolne od opłat sądowych.

Od żywych to mniej komplikacji

Przeszczepianie nerek od żywego dawcy oraz związana z tym czynność nerek i przeżywalność, która jest niezależnie od stopnia pokrewieństwa, jest lepsza w stosunku do nerek przeszczepianych od dawców zmarłych. Pozyskanie w ten sposób nerki do przeszczepienia pozwala skrócić czas oczekiwania na transplantację, która w Polsce wynosi średnio 3 lata. Za transplantacją od dawców żywych przemawia wybór optymalnego czasu dla biorcy na przeprowadzenie transplantacji, korzystniejszy dobór immunologiczny oraz skrócenie czasu niedokrwienia narządu. Ryzyko powikłań po pobraniu narządu u dawcy jest minimalne.

W przypadku dawstwa nerek wieloletnie obserwacje wykazały, że jedna nerka w zupełności wystarczy do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a dawca nie jest zagrożony rozwojem jakichkolwiek chorób. Natomiast przeszczepienie wątroby to jedyną metodą leczenia przewlekłej niewydolności tego narządu. Także w czasie ostrej niewydolności wątroby przebiegającej z jej martwicą pilne przeszczepienie wątroby jest jedynym ratunkiem. Nie ma tu możliwości długoterminowej dializy, jak to jest w przypadku chorych ze schyłkowa niewydolnością nerek. Wątroba jest narządem o niezwykłej zdolności regeneracyjnej. U dawcy jest ona w stanie odnowić się aż do 95% wyjściowej masy i wymiarów. Jest to szybki proces, który zachodzi w pierwszych trzech miesiącach po zabiegu.

Przeszczepianie szpiku

Przeszczepienie szpiku stosuje się w leczeniu wielu nowotworowych chorób krwi (białaczki, chłoniaki, szpiczak mnogi) oraz niektórych chorób nienowotworowych (aplazja szpiku, wrodzone defekty krwiotworzenia i odporności). Celem przeszczepiania krwiotwórczych komórek macierzystych jest dostarczenie organizmowi zdrowych komórek krwiotwórczych, które zastąpią własny uszkodzony lub nieprawidłowy szpik. Obecnie nazwę przeszczepianie szpiku zastępuje się nazwą „przeszczepianie komórek krwiotwórczych”, gdyż mogą one pochodzić ze szpiku, krwi obwodowej lub krwi pępowinowej.

Dawca musi być z biorcą komórek zgodny tkankowo, tj. w zakresie cech określonych, jako układ HLA. Dobór jest trudny i niekiedy długotrwały, gdyż układ HLA ma ponad miliard możliwości, ale niektóre kombinacje występują częściej i osoby, które miały szczęście odziedziczyć od rodziców częstsze kombinacje mają większą szansę na znalezienie zgodnego ze sobą dawcy niespokrewnionego. Im pełniejsza jest zgodność badanych w procesie doboru dawcy i biorcy antygenów zgodności tkankowej HLA, tym lepsze są efekty wykonanego przeszczepienia. Natomiast z krwią pępowinową problem doboru jest łatwiejszy. Tutaj dobieranie standardowo obejmuje sześć antygenów, spośród których identyczne powinny być cztery. Wadą krwi pępowinowej jest jej niewielka objętość, a tym samym ograniczona liczba komórek. Dlatego też stosunkowo najłatwiej jest znaleźć krew pępowinową dla dziecka, gdyż ograniczona liczba komórek często jest zbyt mała dla osoby dorosłej. U takich osób przeszczepia się obecnie jednocześnie krew pępowinową pochodzącą od dwóch, a nawet trzech noworodków.

Wyróżnia się trzy rodzaje transplantacji szpiku, do których zaliczamy:

• Transplantację autologiczną - polegającą na pobraniu, przechowaniu i następowym przeszczepieniu własnego odpowiednio przygotowanego szpiku. Czyni się to dla osłony komórek krwiotwórczych w czasie chemioterapii.
• Transplantację izogeniczną - polegającą na przeniesieniu szpiku między osobnikami identycznymi genetycznie np. pomiędzy bliźniętami jednojajowymi,
• Transplantację allogeniczną - polegającą na przeniesieniu szpiku od dawcy różnego genetycznie od biorcy, ale dobranego pod względem cech decydujących o powodzeniu zabiegu tj, pod względem HLA.